اسلایدر

داستان عشق ليلي و مجنون از جمله منظومه هاي غنايي ادب فارسي است که از ديرباز مورد اقبال نويسندگان و شعراي فارسي زبان و غير فارسي زبان قرار گرفته است، تا جايي که بيش از 70مثنوي به تقليد از مثنوي ليلي و مجنون سروده اند که بسياري از آن ها تا حدّ زيادي در راستاي مثنوي ليلي و مجنون نظامي است. نظامي نيز در سرودن مثنوي خود بهره مند از منابع عربي داستان مي باشد . آنچه بعدها فکر و ذهن افراد زيادي را به خود مشغول کرده است، هويّت تاريخي يا داستاني بودن ليلي و مجنون است . بسياري از محقّقين حوادث و شخصيّت هاي داستان را زاده تصور و خيال شاعران و نويسندگان عرب دانسته اند. برخي ديگر نيز بر هويّت تاريخي داستان، پاي فشرده اند. اين دو گانگي ما را بر آن داشت تا در تحقيقي جامع، به بررسي اين مهم بپردازيم و داستان ليلي و مجنون را از نظر تاريخي ريشه يابي کنيم . در آغاز با بهره مندي از منابع معتبر از جمله :"الاغاني"،"مصارع العشاق"،"تزيين الاسواق"و"ديوان شعر قيس بن ملوَح"ضمن آشنايي کامل با داستان عشق اين دو دلداده با برخي از شخصيّت هاي داستان و اماکن مطرح شده در داستان آشنا شديم. ابتدا موقعيّت جغرافيايي حوادث داستان را مشخص کرده، سپس در صدد کشف هويّت تاريخي شخصيّتهاي داستان برآمديم. اميدوار بوديم که با مشخص شدن هويّت تاريخي اين افراد،قهرمانان اصلي داستان يعني ليلي و مجنون نيز هويّت تاريخي يابند. بدين ترتيب توجه خود را معطوف به افرادي کرديم که نقش اساسي در شکل گيري داستان داشته اند. نظير نوفل بن مساحق، عبدالرحمن بن عوف، کثّير و ...با کشف هويّت تاريخي اين افراد، در صدد تعيين هوّيت ليلي و مجنون برآمديم و ضمن جمع بندي نظرات به اين نتيجه رسيديم که ليلي و مجنون هويّتي تاريخي دارند و در حدود اواخر قرن اول هجري مي زيسته اند.

عشق و دوست داشتن را از آغاز در ضمير هر انساني به وديعت نهاده اند. به گونه اي که خلقت انسان نيز بر عشق بنا شده است (1)و دوست داشتن از حالات جدايي ناپذير روح انسان سالم است. در بسياري موارد مسير پرفراز و نشيب عشق، شاهد ظهور و بروز افرادي است که به نحوي جهت دهنده ي تمايلات و گرايشهاي دروني انسان ها گشته اند. از آن جمله زيباروياني که به خاطر بهره مندي از نعمت زيبايي تمام روح و جسم عاشق را به خود معطوف مي نمايند. عاشق با نگاهي خاص، معشوق خود را نظاره مي کند، به وجهي که نمي توان نگرش يک عاشق به معشوق را با نگرش عاشقي ديگر مقايسه کرد. اين نيز از عجايب خلقت انسان است که اگر غير از اين مي بود، شايد وضع جوامع بشري به گونه اي ديگر رقم مي خورد. هر چند عشق و دلدادگي در دل تمامي انسانها يافت مي شود، امّا انسانهايي يافت مي شوند که در عشق و شيدايي شهره و سرآمد ديگرانند. در کتاب الفهرست (2)از چهل عاشق و معشوق ذکري به ميان آمده است، که در عصر جاهلي عرب، شهره ي آفاق بوده اند:مجنون و ليلي، قيس و لُبني، جميل و بثينه، عروه و عفرا، کُثِّير و عِزّه و...در ميان اين عشاق نام شش زوج يادآور داستان ليلي و مجنون است:قيس و لُبني، مجنون و ليلي، توبه و ليلي، اسعد و ليلي ، عمر بن زيد و ليلي، مرّه و ليلي.

در ديگر جوامع نيز عشاقي شهره اند:خسرو و شيرين، وامق و عذرا، يوسف و زليخا، ويس و رامين، ورقه و گلشاه، بيژن و منيژه، زال و رودابه، سلامان و ابسال و...

در جوامع اروپائي نيز رومئو و ژوليت، تريستان و ايزوت و ...در عشق شهره اند. با نگاهي گذرا به داستان عشق و دلدادگي اين عشاق در مي يابيم که بسياري از اين داستانها داراي ريشه اي تاريخي و اجتماعي است، برخي ديگر نيز پشتوانه اي ديني و اساطيري دارد . در اين ميان برخي داستان ها از نظر اصالت در هاله اي از ابهام فرو رفته است. از آن جمله داستان ليلي و مجنون است. در اين مقاله سعي ما بر آن است که ريشه هاي عاطفي، تاريخي و اجتماعي اين داستان را بيابيم. براي اين کار ابتدا نگاهي اجمالي به حوادث داستان مي اندازيم.

ارسالی  از فائزه سالاری                                مابقی در ادامه مطلب